Đất Nhà Chung và lịch sử tang thương của ngôi chùa nổi tiếng nhất đất Hà Thành
Báo Thiên Tự, tên đầy đủ là Sùng Khánh Báo Thiên Tự, từng là một ngôi chùa cổ kính, tráng lệ, đồ sộ vào bậc nhất Việt Nam. Chùa tọa lạc tại thôn Tiên Thị, huyện Thọ Xương, (xưa gọi là phường Báo Thiên), gần hồ Lục Thuỷ (hồ Gươm), bên ngoài thành Thăng Long. Khu vực này ngày nay là phố Nhà Chung, nơi có Nhà thờ Lớn Hà Nội, Tòa khâm sứ cũ, cùng nhiều trụ sở Công giáo khác.
Lịch sử tang thương của ngôi chùa cổ kính này gắn liền với sự xâm lược của thực dân Pháp và sự phát triển của đạo Công giáo ở Hà Nội. Sau khi chiếm được Hà Nội, thực dân Pháp tìm mọi thủ đoạn để dập tắt phong trào yêu nước của nhân dân, đặt lên ách cai trị hà khắc để duy trì vị trí quyền lực (đi kèm với quyền lợi) của kẻ xâm lược. Việc phá chùa Báo Thiên và nhiều ngôi chùa khác không chỉ ở Hà Nội mà trên khắp cả nước, thay vào đó là các nhà thờ Công giáo hoặc cơ quan thống trị là một trong các thủ đoạn nhằm hủy diệt nền tảng văn hóa truyền thống – nguồn lực nuôi dưỡng tinh thần yêu nước của nhân dân bản xứ.
Năm 1883, thực dân Pháp và giám mục Pháp Puginier, qua những quan chức Việt Nam tay sai, mà đứng đầu là một giáo dân Thiên chúa giáo, là tổng đốc Nguyễn Hữu Độ, đã cưỡng chiếm và phá huỷ chùa Báo Thiên để xây nhà thờ Joseph mà nay gọi là nhà thờ Lớn Hà Nội. Sách Từ Điển Đường Phố Hà Nội của Đại Học Hà Nội xuất bản viết rõ: “Nền nhà thờ hiện nay nguyên là nền đất chùa Báo Thiên rất nổi tiếng, ở đây còn có một tháp gọi là tháp Báo Thiên”.
France Mangin, trong bài viết về Viện Viễn Đông Bác Cổ Pháp với các di tích lịch sử Thăng Long viết rằng : “Nhờ sự giúp đỡ của tổng đốc Nguyễn Hữu Độ mà những trở ngại trong việc phá dỡ ngôi chùa Báo Thiên đã được giải quyết nhanh chóng… Tiếp đó lô đất (chùa Báo Thiên) đã được cho không Đoàn Truyền Giáo, và (công sứ) Bonnal đã hài lòng giao cho vị giám mục (Puginier) giấy tờ chính thức xác nhận quyền sở hữu lô đất” (chùa Báo Thiên). Giám mục Puginier mở cuộc xổ số lấy tiền xây ngôi nhà thờ trên nền chùa Báo Thiên và hoàn thành ngôi nhà thờ năm 1886: đó là Nhà Thờ Lớn hiện nay tại Hà Nội. Nhà Thờ Lớn Hà Nội được khánh thành ngày 24.12.1886.
Như vậy để nói, chẳng có đất nào là đất Nhà thờ, đất của Công giáo. Việc Tổng giáo phận Hà Nội xây dựng được nhiều công trình ở Hà Nội chẳng qua là những ưu đãi của chính quyền thực dân giành cho họ mà thôi, và hoàn toàn nó là cướp trắng hoặc mua với giá rẻ mạt theo kiểu ép buộc của người dân Việt Nam thời Pháp thuộc. Ai sẽ trả lại đất đai, công trình chùa Báo Thiên hàng trăm năm cổ cho Phật giáo và nhân dân Việt Nam – những thứ mà đang nằm dưới chân của Nhà thờ lớn và các khu vực Nhà chung hiện nay.
Lê Dung Anh